Συνέντευξη του Φίλιππου Φωτιάδη στον Απόστολο Πάππο και στο Elniplex.com!
Έμπνευση, Συνεντεύξεις | 15.06.2020
Είναι αρχιτέκτονας, ιδρυτικό μέλος του δημιουργικού γραφείου we design με έδρα την Αθήνα. Σπούδασε αρχιτεκτονική και καλές τέχνες στις ΗΠΑ, στο Rhode Island School of Design (B.F.A. 1993, B. Arch 1994) και στο Harvard Graduate School of Design (M. Arch 1999). Εργάστηκε για τους Skidmore Owings and Merill και Bernard Tschumi Architects, Νέα Υόρκη, καθώς και για τους Μιχάλη Φωτιάδη Αρχιτέκτονες, Αθήνα. Έχει διδάξει αρχιτεκτονική σύνθεση και σχέδιο στην Σχολή Βακαλό, στο τμήμα Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Πατρών, στο Washington University in St Louis στις ΗΠΑ.
Παράλληλα με την αρχιτεκτονική, ασχολείται με τη ζωγραφική και την εικονογράφηση, εσχάτως και με την συγγραφή. Βραβείο της GreekIbby για την εικονογράφησή του στο Ένα κίτρινο φύλλο (+ ΙΒΒΥ Ηonour List + Χρυσή Λίστα ELNIPLEX), βραχεία λίστα της GreekIbby και Χρυσή Λίστα ELNIPLEX για το Μπαμπά, μπορούμε να πάρουμε σκύλο αντί για μυρμήγκι;.
Εδώ και λίγες ημέρες κυκλοφορεί το ευρηματικό “Το μπάνιο μας” που φέρει την υπογραφή του σε κείμενο και εικονογράφηση.
Ο Φίλιππος Φωτιάδης σε μια όμορφη #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Ένας αρχιτέκτονας στο παιδικό βιβλίο. Πού τέμνονται, πού συμπλέκονται η αρχιτεκτονική με την εικονογράφηση και τη ζωγραφική;
Η αρχιτεκτονική είναι η βασίλισσα. Εμπεριέχει, ή μπορεί να εμπεριέχει, σχεδόν τα πάντα: σχέδιο γραμμικό, ζωγραφική, φυσική, κοινωνιολογία, φιλοσοφία κλπ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου φρόντιζα να παρακολουθώ μεταξύ των άλλων μαθημάτων επιλογής, κάποια εργαστήρια ζωγραφικής και ελεύθερου σχεδίου. Έτσι. Επειδή μου άρεσε να ζωγραφίζω, με ξεκούραζε, καθώς οι σπουδές αρχιτεκτονικής είναι πολύ εντατικές.
Το ότι έχω φτάσει να εικονογραφώ παιδικά βιβλία όμως δεν απορρέει από την ενασχόληση μου με αρχιτεκτονική. Το αντίθετο θα έλεγα, ζωγράφιζα κυρίως στον ελεύθερο χρόνο μου, είτε τα καλοκαίρια είτε, αργότερα μέσα στην κρίση, όταν δεν είχα πολύ δουλειά. Τι να έκανα; Δε γίνεται να κάθομαι.
Με ποιον τρόπο η μία πριμοδοτεί την άλλη;
Εικονογραφούσα, συμμετείχα σε εκθέσεις ζωγραφικής. Είχα φτιάξει ένα παράλληλο web site με την “καλλιτεχνική” δουλειά μου, που συνήθως την έκρυβα από τους πελάτες μου (αυτούς που ζητούσαν τις αρχιτεκτονικές μου υπηρεσίες). Φοβόμουν μη νομίσουν πως ασχολούμαι ερασιτεχνικά με την αρχιτεκτονική. Ξεκίνησα λοιπόν να φτιάχνω τομές κτηρίων να περιλαμβάνω αρχιτεκτονικά στοιχεία στην εικαστική δουλειά μου. Οι εικόνες στις τελευταίες εκθέσεις περιλαμβάνουν πολυκατοικίες, διαμερίσματα, ιστορίες που διαδραματίζονται σε αστικά τοπία. Για να μην υπάρχει αμφιβολία πως είμαι αρχιτέκτονας. Στο κάτω κάτω αυτό κάνω και στη δουλειά μου: τους ανθρώπους είναι που φαντάζομαι μέσα στους χώρους που σχεδιάζουμε. Συγχρόνως, σε μια συμμετοχή του γραφείο σε έναν διαγωνισμό ιδεών, αντί να παρουσιάσουμε φωτορεαλιστικές απεικονίσεις, όπως συνηθίζεται, χρησιμοποιήσαμε τεχνικές δανεισμένες από την εικαστική δουλειά μου.
«Το μπάνιο μας». Μια ιστορία εγκλεισμού με αφηγητή κάποιον που βλέπει την υπόθεση πανδημία από τη δική του οπτική γωνία ή… τρύπα.
Μικρός αναρωτιόμουν: αν έπρεπε να με κλείσουν σε ένα δωμάτιο, ποιο θα προτιμούσα να είναι; Ήταν αδιαμφισβήτητα το μπάνιο. Και να πλένεσαι μπορείς, όπως ενδεχομένως θα έκανες στην κουζίνα, αλλά και να πηγαίνεις κανονικά στην τουαλέτα. Θα κοιμάσαι στην μπανιέρα (σε μια άλλη εκδοχή είχα φανταστεί μια κουκέτα πάνω από την μπανιέρα, ή την μπανιέρα σαν κασέλα με στρώμα από πάνω) και για φαγητό: κονσέρβες και κρύα πράγματα, εκτός αν έβαζες και τίποτα ηλεκτρικές εστίες, κανένα γκαζάκι, ίσως και ψυγειάκι κάτω από τον νιπτήρα. Βιβλία, παιχνίδια, όλα χωρούσαν (τάμπλετ και τέτοια δεν είχαμε τότε, άντε κανένα game and watch).
Με αυτήν την σκέψη σαν αφετηρία, έγραψα πριν μερικά χρόνια ένα μικρό διήγημα για μια οικογένεια που έμενε στο μπάνιο. Έκανα κάποια προσχέδια εικονογράφησης και τα έδειξα στην Άννα (σημ.: Παπαφίγκου) και στον Γιάννη (σημ.: Γκανά) από τις εκδόσεις Μάρτης. Τους άρεσε πολύ, είπαν. Δυο χρόνια περίπου αργότερα, μετά από διάφορα μπρος-πίσω είχα την ιστορία εικονογραφημένη: εικόνες ανάγλυφες, φωτογραφημένες (αυτές που βλέπεις στο βιβλίο). Κι όμως, κάτι δεν μας πήγαινε στην ροή. Εμφάνισα, έτσι για συζήτηση, το “μπαμπά να πάρουμε σκύλο αντί για μυρμήγκι” που προχώρησε- αντί του μπάνιου- με συνοπτικές διαδικασίες. Το μπάνιο μας “έμεινε στο συρτάρι” και πολύ φοβόμουν πως δεν θα έβγαινε ποτέ από εκεί.
Αλλά, με το που μας είπαν “μένουμε σπίτι” αποφάσισα ότι ήταν ευκαιρία να ξαναεπισκεφθώ το μπάνιο μας, τι πιο επίκαιρο; η εικονογράφηση δεν άλλαξε καθόλου, αλλά της ιστορίας τής άλλαξα τα φώτα.
Τι κέρδισε και τι έχασε ο Φίλιππος αυτούς τους δύο περίπου μήνες του εγκλεισμού στο δικό του «μπάνιο»;
Δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ήμασταν τέσσερα άτομα κλεισμένοι σε ένα διαμέρισμα. Όλη μέρα. Όπως ο μισός κόσμος. Σύντομα όμως οργανώθηκα. Έμπαινα στο υπνοδωμάτιο, όπου είχα μεταφέρει ένα γραφειάκι, είχα ευτυχώς δουλειά αρχιτεκτονική που έτρεχε, τηλεδιασκέψεις κλπ. Έβγαινα ουσιαστικά αργά το απόγευμα, σαν να επέστρεφα από το γραφείο. Παίζαμε επιτραπέζια με τα παιδιά, βλέπαμε καμιά σειρά. Και τα σαββατοκύριακα: περιπάτους, μαγειρική, ταινίες. Γενικά για τους περισσότερους ήταν σα μια νεκρή περίοδος, όπως όταν είσαι στο σαλόνι του πλοίου και βολοδέρνεις περιμένοντας να φτάσεις στον προορισμό σου. Οπότε, ο,τι κατάφερνα εκείνη την περίοδο, συμπεριλαμβανομένου και του “το μπάνιο μας” ήταν κέρδος.
Η περίφημη επιστροφή στην κανονικότητα ακούγεται συνέχεια. Τι είναι κανονικότητα για σένα;
Εντάξει, είναι πολλά που έχουν σχέση με τη δουλειά, την αβεβαιότητα κ.ο.κ., αλλά αυτά τα ζήσαμε στο πετσί μας και με την οικονομική κρίση.
Αυτό που βρίσκω εντελώς αντί-κανονικό είναι η απειλή, ο φόβος: μάσκες, γάντια, αντισηπτικά, να μην μπορείς να συναντήσεις ανέμελα τους φίλους σου, να περιορίζεις τα παιδιά, να τρέμεις να οργανώσεις διακοπές.
«Αυτές ήταν εποχές». Πιστεύεις θα αναπολούμε τον εγκλεισμό αυτόν σαν τον ήρωά σου ή να μην ανησυχούμε, θα έχουμε πολλά ως ανθρωπότητα να ασχολούμαστε;
Καλά, ότι θα έχουμε πολλά να ασχολούμαστε, θα έχουμε, πιστεύω. Δεν ξέρω πώς ήταν για τον καθένα η καραντίνα, για τα περισσότερα παιδιά ελπίζω να είναι κάτι που όταν το θυμούνται θα τους έρχεται και κάποιο θετικό συναίσθημα για τον χρόνο που πέρασαν αποκλειστικά με την οικογένειά τους.
Έχεις την τύχη να εικονογραφείς ο ίδιος τις ιστορίες που γράφεις. Ποια είναι η διαδικασία που εργάστηκες για αυτό το βιβλίο. Πώς εικονογράφησες; Παράλληλα με το κείμενο; Έγραψες την ιστορία σου πρώτα;
Για την διαδικασία: την ιστορία την χωρίζει κανείς σε σκηνές. Έτσι νομίζω κάνουν όλοι οι εικονογράφοι. Εγώ βέβαια κατά τόπους άλλαζα λίγο το κείμενο για να χωρέσω κάποια εικόνα που ήθελα. Τα πρώτα σχέδια ήταν με μολύβι και ακουαρέλες. Μικρά. Αυτά έδειξα στους εκδότες. Όταν συμφωνήσαμε, έκανα νέα σχέδια. Η διαδικασία που ακολούθησα είναι επίπονη: σχέδια με μολύβι, και ύστερα σε ρυζόχαρτο με πενάκι, σκανάρονται και μετά, στον υπολογιστή, κάθε εικόνα χωρίζεται σε καμιά δεκαριά επίπεδα. Κόβονται με λέιζερ (ένα μηχάνημα που κόβει επίπεδες επιφάνειες) σε χαρτιά και χαρτόνια και μετά τα ζωγραφίζω από πάνω με μελάνι και ακουαρέλες. Τέλος, τα κολλάμε (είχα και βοηθούς) και φωτογραφίζονται. Δεν ξέρω αν αξίζει τον κόπο, οι πραγματικές εικόνες πάντως είναι εντυπωσιακές, έτσι μου λένε.
Θα έδινες κείμενό σου σε άλλον εικονογράφο που εκτιμάς να κάνει την εικονογράφησή σου;
Όταν μου δίνανε κείμενα να εικονογραφήσω πάντα είχα την αίσθηση ότι βάζω πολύ περισσότερο χρόνο από τον/την συγγραφέα (και μάλλον πληρώνομαι λιγότερο), δεν είναι όμως εύκολο να γράφεις, διαπιστώνω.
Αν με ρωτούσες πριν μερικά χρόνια, θα μου φαινόταν αδιανόητο να εικονογραφήσει άλλος κείμενό μου, τώρα νομίζω πως, αν έγραφα κάτι καλό, ναι, θα με ενδιέφερε μια τέτοια συνεργασία. Έχει κάτι το παράδοξο, αλλά είναι κάποιοι εικονογράφοι Έλληνες, και ξένοι, που κάνουν εξαιρετική δουλειά, ζηλευτή. Τι καλύτερο, παρά να ζηλεύεις, να συνεργαστείς, χωρίς ανταγωνισμό!
Έχεις ένα πολύ ιδιαίτερο στυλ στον τρόπο που εικονογραφείς το οποίο εκ πρώτης όψεως δεν παραπέμπει εύκολα κάπου ή σε ένα συμπαγές εικαστικό ρεύμα. Έχεις εντοπίσει τις επιρροές σου;
Αυτό που λες είναι πολύ τιμητικό και ευχαριστώ πολύ. Δεν ξέρω αν ακολουθώ κάποια τάση pop ή καρτούν, κομικ και η αλήθεια είναι ότι δε με έχει απασχολήσει ιδιαίτερα. Μικρός παρατηρούσα πώς ζωγραφίζουν άλλοι, και αντέγραφα: από τους μεγάλους ζωγράφους (ο πατέρας μας μάς έπαιρνε διαρκώς μαζί του σε γκαλερί και μουσεία) μέχρι άθλια σκίτσα σε περιοδικά με σταυρόλεξα. Είναι κάποιοι καλλιτέχνες, ή εικονογράφοι, που εκτιμώ – πώς το κάνουν οι άτιμοι; σκέφτομαι- αλλά που δεν τολμώ καν να προσπαθήσω να τους αντιγράψω.
Μελετάς τις εξελίξεις στις τάσεις; Άλλαξες ή αλλάζεις το στυλ σου όλα αυτά τα χρόνια που εικονογραφείς;
Παρακολουθώ τις εξελίξεις, δε θα έλεγα εντατικά, αλλά βλέπω, και νομίζω ξέρω τι γίνεται. Χάνομαι στο ίντερνετ ή σε βιβλιοπωλεία, σχεδόν αφηρημένα. Από ενδιαφέρον. Δεν ψάχνω ιδέες ή τρόπους να αλλάξω. Συχνά σκέφτομαι μακάρι να είχα την πολυτέλεια να πειραματιστώ, να δοκιμάσω πολλά.
Στα βιβλία που έχω εικονογραφήσει πάντως δεν αλλάζει ιδιαίτερα το στυλ από το ένα στο άλλο. Συνήθως τα σχέδια είναι δισδιάστατα, ή μάλλον υπάρχει έλλειψη προοπτικής- σημείων φυγής- και, στα περιγράμματα οι γραμμές είναι κλειστές. Αυτό προκύπτει από τεχνικά θέματα που έχουν να κάνουν με την επεξεργασία στον υπολογιστή ή την κοπή στο λέιζερ. Τα μάτια επίσης τα κάνω με έναν χαρακτηριστικό τρόπο, μου λένε (και το ξέρω). Πανεύκολο, φαντάζομαι τα κάνουν έτσι και άλλοι εικονογράφοι.
Στις πρώτες εκθέσεις μου όμως χρησιμοποιούσα άλλη τεχνική, μονοκονδυλιές με πενάκι και χρώμα με ακουαρέλες, πιο αρχιτεκτονική γραφή, κατά τη γνώμη μου. Και ακόμα, όταν βρω λίγο χρόνο, έτσι ζωγραφίζω.
«Μπαμπά, μπορούμε να πάρουμε σκύλο αντί για μυρμήγκι;». Το προηγούμενο βιβλίο σου. Βραχεία λίστα στον Κύκλο και κατά γενική ομολογία ένα ευρηματικό, πρωτότυπο βιβλίο. Φράση της κόρης σου όπως μας είχες εκμυστηρευτεί. Πόσο σε έχουν βοηθήσει η Μέλπω και η Λουίζα ως εικονογράφο και ως αρχιτέκτονα; Γιατί υποθέτω ότι ως άνθρωπο σε βοήθησαν σίγουρα…
Αυτό για την βραχεία λίστα που γράφεις: κανονικά δε θα έδινα ιδιαίτερη σημασία. Έχει προταθεί δουλειά μου για διάφορα- όχι πολλά- κατά καιρούς. Αλλά αν δεν κερδίσεις… Όμως εδώ, βραχεία λίστα στον κύκλο ΙΒΒΥ Ελλάδος, δεν ήταν για την εικονογράφηση, αλλά για την συγγραφή!
Πως έγινε αυτό; Εγώ δεν ήξερα να γράφω, είμαι ανορθόγραφος, στην αρχιτεκτονική σου μαθαίνουν να συνεννοείσαι με εικόνες, με σχέδια, στο σχολείο στην έκθεση ήμουν σκράπας. Υποθέτω μεγαλώνοντας όλο και κάτι μαθαίνεις. Ήταν πάρα πολύ τιμητικό, κατά κάποιον τρόπο καλύτερα που δεν κέρδισα, ίσως να είχαν πάρει αέρα τα μυαλά μου…
Για τις κόρες μου (9 και 10): Αν εξαιρέσεις κάτι φιλόδοξες κατασκευές που φτιάχνουν- κυρίως η Λουίζα- με lego που πιάνουν όλο το τραπέζι μπροστά στον καναπέ, σπίτια με αυλές με όλων των ειδών τα κατοικίδια ζώα, δεν είναι ακόμα έτοιμες να με βοηθήσουν ως αρχιτέκτονα. Ως εικονογράφο πάντως, κοιτάζω, παρατηρώ και θυμάμαι πώς ζωγραφίζουν τα παιδιά. Στο παρελθόν μάλιστα έχω εντάξει ζωγραφιές της Μέλπως σε δικές μου δουλειές. Εκεί που με έχουν βοηθήσει ιδιαίτερα πάντως, είναι στις παιδικές ιστορίες: παρατηρώ τον τρόπο που μιλάνε και σκέφτονται όταν θέλω να αποδώσω μια παιδική “φωνή” στη διήγηση (και στα δυο βιβλία που αναφέρεις) ή δανείζομαι – κλέβω- εκφράσεις τους. Από την άλλη είναι οι πρώτοι κριτές μου, τους διαβάζω τις ιστορίες και ακούω τα σχόλιά τους, τι τους άρεσε, τι δεν κατάλαβαν, κλπ. Όμως μεγαλώνουν γρήγορα, δεν είμαι έτοιμος ακόμα να γράψω ιστορίες για εφήβους.
Με την ιδιότητα του αρχιτέκτονα τι δημιουργείς ή ετοιμάζεις αυτόν τον καιρό;
Κυρίως κατοικίες, κάποιες ανακαινίσεις, άλλες νέες. Στην Αθήνα, σε νησιά. Αλλά, μετά την καραντίνα, ακόμα προσπαθούμε να βρούμε τον βηματισμό μας.
Θέλω να κλείσω με κάτι που εκκινεί αυτοαναφορικά. Ο ανιψιός μου τελείωσε την Αρχιτεκτονική. Αγαπά πολύ αυτό που σπούδασε και κάνει. Αλλά ξεκινά μόλις τώρα. Και βλέπει μπροστά του και αρκετά εμπόδια. Τι συμβουλεύεις τα νέα παιδιά που βγαίνουν τώρα ή θα βγουν αύριο στον «αρχιτεκτονικό στίβο»;
Αυτό που βλέπω, ως εργοδότης πια, είναι πως υπάρχει τεράστιος ανταγωνισμός. Και είναι πάρα πολλοί οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα. Οι σπουδές αρχιτεκτονικής είναι ίσως οι πιο ωραίες σπουδές. Ανεξάρτητα του τι θα ακολουθήσει στην πορεία. Ποτέ δεν μετάνιωσα την αρχιτεκτονική παιδεία. Η πραγματικότητα δυστυχώς κρύβει αρκετές απογοητεύσεις. Οπότε, αν δεν είσαι αφοσιωμένος/η στην αρχιτεκτονική, μπορείς να ασχοληθείς με κάτι άλλο και, πιθανότατα, πολλά από αυτά που έμαθες στο πανεπιστήμιο να μην πάνε χαμένα.
Κατά τα άλλα, για έναν νεαρό αρχιτέκτονα θα τον/την συμβούλευα, αν δεν είναι τυχερός/η να πιάσει αμέσως δουλειά, να βρει πράγματα σχετικά να κάνει. Να συμμετέχει σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, σε σεμινάρια, να ενημερώνεται, να φτιάξει ένα ωραίο πορτφόλιο, να αναζητήσει δουλειά, έστω και άνευ αποδοχών, στην αρχή. Να μην κάθεται. Γιατί συνηθίζεις. Με επιμονή και λίγη τύχη δεν πάει κανείς χαμένος, συνήθως.
[Διαβάστε τη συνέντευξη στο Elpniplex.com: https://tinyurl.com/y9d2esq4]
Είναι αρχιτέκτονας, ιδρυτικό μέλος του δημιουργικού γραφείου we design με έδρα την Αθήνα. Σπούδασε αρχιτεκτονική και καλές τέχνες στις ΗΠΑ, στο Rhode Island School of Design (B.F.A. 1993, B. Arch 1994) και στο Harvard Graduate School of Design (M. Arch 1999). Εργάστηκε για τους Skidmore Owings and Merill και Bernard Tschumi Architects, Νέα Υόρκη, καθώς και για τους Μιχάλη Φωτιάδη Αρχιτέκτονες, Αθήνα. Έχει διδάξει αρχιτεκτονική σύνθεση και σχέδιο στην Σχολή Βακαλό, στο τμήμα Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Πατρών, στο Washington University in St Louis στις ΗΠΑ.
Παράλληλα με την αρχιτεκτονική, ασχολείται με τη ζωγραφική και την εικονογράφηση, εσχάτως και με την συγγραφή. Βραβείο της GreekIbby για την εικονογράφησή του στο Ένα κίτρινο φύλλο (+ ΙΒΒΥ Ηonour List + Χρυσή Λίστα ELNIPLEX), βραχεία λίστα της GreekIbby και Χρυσή Λίστα ELNIPLEX για το Μπαμπά, μπορούμε να πάρουμε σκύλο αντί για μυρμήγκι;.
Εδώ και λίγες ημέρες κυκλοφορεί το ευρηματικό “Το μπάνιο μας” που φέρει την υπογραφή του σε κείμενο και εικονογράφηση.
Ο Φίλιππος Φωτιάδης σε μια όμορφη #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Ένας αρχιτέκτονας στο παιδικό βιβλίο. Πού τέμνονται, πού συμπλέκονται η αρχιτεκτονική με την εικονογράφηση και τη ζωγραφική;
Η αρχιτεκτονική είναι η βασίλισσα. Εμπεριέχει, ή μπορεί να εμπεριέχει, σχεδόν τα πάντα: σχέδιο γραμμικό, ζωγραφική, φυσική, κοινωνιολογία, φιλοσοφία κλπ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου φρόντιζα να παρακολουθώ μεταξύ των άλλων μαθημάτων επιλογής, κάποια εργαστήρια ζωγραφικής και ελεύθερου σχεδίου. Έτσι. Επειδή μου άρεσε να ζωγραφίζω, με ξεκούραζε, καθώς οι σπουδές αρχιτεκτονικής είναι πολύ εντατικές.
Το ότι έχω φτάσει να εικονογραφώ παιδικά βιβλία όμως δεν απορρέει από την ενασχόληση μου με αρχιτεκτονική. Το αντίθετο θα έλεγα, ζωγράφιζα κυρίως στον ελεύθερο χρόνο μου, είτε τα καλοκαίρια είτε, αργότερα μέσα στην κρίση, όταν δεν είχα πολύ δουλειά. Τι να έκανα; Δε γίνεται να κάθομαι.
Με ποιον τρόπο η μία πριμοδοτεί την άλλη;
Εικονογραφούσα, συμμετείχα σε εκθέσεις ζωγραφικής. Είχα φτιάξει ένα παράλληλο web site με την “καλλιτεχνική” δουλειά μου, που συνήθως την έκρυβα από τους πελάτες μου (αυτούς που ζητούσαν τις αρχιτεκτονικές μου υπηρεσίες). Φοβόμουν μη νομίσουν πως ασχολούμαι ερασιτεχνικά με την αρχιτεκτονική. Ξεκίνησα λοιπόν να φτιάχνω τομές κτηρίων να περιλαμβάνω αρχιτεκτονικά στοιχεία στην εικαστική δουλειά μου. Οι εικόνες στις τελευταίες εκθέσεις περιλαμβάνουν πολυκατοικίες, διαμερίσματα, ιστορίες που διαδραματίζονται σε αστικά τοπία. Για να μην υπάρχει αμφιβολία πως είμαι αρχιτέκτονας. Στο κάτω κάτω αυτό κάνω και στη δουλειά μου: τους ανθρώπους είναι που φαντάζομαι μέσα στους χώρους που σχεδιάζουμε. Συγχρόνως, σε μια συμμετοχή του γραφείο σε έναν διαγωνισμό ιδεών, αντί να παρουσιάσουμε φωτορεαλιστικές απεικονίσεις, όπως συνηθίζεται, χρησιμοποιήσαμε τεχνικές δανεισμένες από την εικαστική δουλειά μου.
«Το μπάνιο μας». Μια ιστορία εγκλεισμού με αφηγητή κάποιον που βλέπει την υπόθεση πανδημία από τη δική του οπτική γωνία ή… τρύπα.
Μικρός αναρωτιόμουν: αν έπρεπε να με κλείσουν σε ένα δωμάτιο, ποιο θα προτιμούσα να είναι; Ήταν αδιαμφισβήτητα το μπάνιο. Και να πλένεσαι μπορείς, όπως ενδεχομένως θα έκανες στην κουζίνα, αλλά και να πηγαίνεις κανονικά στην τουαλέτα. Θα κοιμάσαι στην μπανιέρα (σε μια άλλη εκδοχή είχα φανταστεί μια κουκέτα πάνω από την μπανιέρα, ή την μπανιέρα σαν κασέλα με στρώμα από πάνω) και για φαγητό: κονσέρβες και κρύα πράγματα, εκτός αν έβαζες και τίποτα ηλεκτρικές εστίες, κανένα γκαζάκι, ίσως και ψυγειάκι κάτω από τον νιπτήρα. Βιβλία, παιχνίδια, όλα χωρούσαν (τάμπλετ και τέτοια δεν είχαμε τότε, άντε κανένα game and watch).
Με αυτήν την σκέψη σαν αφετηρία, έγραψα πριν μερικά χρόνια ένα μικρό διήγημα για μια οικογένεια που έμενε στο μπάνιο. Έκανα κάποια προσχέδια εικονογράφησης και τα έδειξα στην Άννα (σημ.: Παπαφίγκου) και στον Γιάννη (σημ.: Γκανά) από τις εκδόσεις Μάρτης. Τους άρεσε πολύ, είπαν. Δυο χρόνια περίπου αργότερα, μετά από διάφορα μπρος-πίσω είχα την ιστορία εικονογραφημένη: εικόνες ανάγλυφες, φωτογραφημένες (αυτές που βλέπεις στο βιβλίο). Κι όμως, κάτι δεν μας πήγαινε στην ροή. Εμφάνισα, έτσι για συζήτηση, το “μπαμπά να πάρουμε σκύλο αντί για μυρμήγκι” που προχώρησε- αντί του μπάνιου- με συνοπτικές διαδικασίες. Το μπάνιο μας “έμεινε στο συρτάρι” και πολύ φοβόμουν πως δεν θα έβγαινε ποτέ από εκεί.
Αλλά, με το που μας είπαν “μένουμε σπίτι” αποφάσισα ότι ήταν ευκαιρία να ξαναεπισκεφθώ το μπάνιο μας, τι πιο επίκαιρο; η εικονογράφηση δεν άλλαξε καθόλου, αλλά της ιστορίας τής άλλαξα τα φώτα.
Τι κέρδισε και τι έχασε ο Φίλιππος αυτούς τους δύο περίπου μήνες του εγκλεισμού στο δικό του «μπάνιο»;
Δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ήμασταν τέσσερα άτομα κλεισμένοι σε ένα διαμέρισμα. Όλη μέρα. Όπως ο μισός κόσμος. Σύντομα όμως οργανώθηκα. Έμπαινα στο υπνοδωμάτιο, όπου είχα μεταφέρει ένα γραφειάκι, είχα ευτυχώς δουλειά αρχιτεκτονική που έτρεχε, τηλεδιασκέψεις κλπ. Έβγαινα ουσιαστικά αργά το απόγευμα, σαν να επέστρεφα από το γραφείο. Παίζαμε επιτραπέζια με τα παιδιά, βλέπαμε καμιά σειρά. Και τα σαββατοκύριακα: περιπάτους, μαγειρική, ταινίες. Γενικά για τους περισσότερους ήταν σα μια νεκρή περίοδος, όπως όταν είσαι στο σαλόνι του πλοίου και βολοδέρνεις περιμένοντας να φτάσεις στον προορισμό σου. Οπότε, ο,τι κατάφερνα εκείνη την περίοδο, συμπεριλαμβανομένου και του “το μπάνιο μας” ήταν κέρδος.
Η περίφημη επιστροφή στην κανονικότητα ακούγεται συνέχεια. Τι είναι κανονικότητα για σένα;
Εντάξει, είναι πολλά που έχουν σχέση με τη δουλειά, την αβεβαιότητα κ.ο.κ., αλλά αυτά τα ζήσαμε στο πετσί μας και με την οικονομική κρίση.
Αυτό που βρίσκω εντελώς αντί-κανονικό είναι η απειλή, ο φόβος: μάσκες, γάντια, αντισηπτικά, να μην μπορείς να συναντήσεις ανέμελα τους φίλους σου, να περιορίζεις τα παιδιά, να τρέμεις να οργανώσεις διακοπές.
«Αυτές ήταν εποχές». Πιστεύεις θα αναπολούμε τον εγκλεισμό αυτόν σαν τον ήρωά σου ή να μην ανησυχούμε, θα έχουμε πολλά ως ανθρωπότητα να ασχολούμαστε;
Καλά, ότι θα έχουμε πολλά να ασχολούμαστε, θα έχουμε, πιστεύω. Δεν ξέρω πώς ήταν για τον καθένα η καραντίνα, για τα περισσότερα παιδιά ελπίζω να είναι κάτι που όταν το θυμούνται θα τους έρχεται και κάποιο θετικό συναίσθημα για τον χρόνο που πέρασαν αποκλειστικά με την οικογένειά τους.
Έχεις την τύχη να εικονογραφείς ο ίδιος τις ιστορίες που γράφεις. Ποια είναι η διαδικασία που εργάστηκες για αυτό το βιβλίο. Πώς εικονογράφησες; Παράλληλα με το κείμενο; Έγραψες την ιστορία σου πρώτα;
Για την διαδικασία: την ιστορία την χωρίζει κανείς σε σκηνές. Έτσι νομίζω κάνουν όλοι οι εικονογράφοι. Εγώ βέβαια κατά τόπους άλλαζα λίγο το κείμενο για να χωρέσω κάποια εικόνα που ήθελα. Τα πρώτα σχέδια ήταν με μολύβι και ακουαρέλες. Μικρά. Αυτά έδειξα στους εκδότες. Όταν συμφωνήσαμε, έκανα νέα σχέδια. Η διαδικασία που ακολούθησα είναι επίπονη: σχέδια με μολύβι, και ύστερα σε ρυζόχαρτο με πενάκι, σκανάρονται και μετά, στον υπολογιστή, κάθε εικόνα χωρίζεται σε καμιά δεκαριά επίπεδα. Κόβονται με λέιζερ (ένα μηχάνημα που κόβει επίπεδες επιφάνειες) σε χαρτιά και χαρτόνια και μετά τα ζωγραφίζω από πάνω με μελάνι και ακουαρέλες. Τέλος, τα κολλάμε (είχα και βοηθούς) και φωτογραφίζονται. Δεν ξέρω αν αξίζει τον κόπο, οι πραγματικές εικόνες πάντως είναι εντυπωσιακές, έτσι μου λένε.
Θα έδινες κείμενό σου σε άλλον εικονογράφο που εκτιμάς να κάνει την εικονογράφησή σου;
Όταν μου δίνανε κείμενα να εικονογραφήσω πάντα είχα την αίσθηση ότι βάζω πολύ περισσότερο χρόνο από τον/την συγγραφέα (και μάλλον πληρώνομαι λιγότερο), δεν είναι όμως εύκολο να γράφεις, διαπιστώνω.
Αν με ρωτούσες πριν μερικά χρόνια, θα μου φαινόταν αδιανόητο να εικονογραφήσει άλλος κείμενό μου, τώρα νομίζω πως, αν έγραφα κάτι καλό, ναι, θα με ενδιέφερε μια τέτοια συνεργασία. Έχει κάτι το παράδοξο, αλλά είναι κάποιοι εικονογράφοι Έλληνες, και ξένοι, που κάνουν εξαιρετική δουλειά, ζηλευτή. Τι καλύτερο, παρά να ζηλεύεις, να συνεργαστείς, χωρίς ανταγωνισμό!
Έχεις ένα πολύ ιδιαίτερο στυλ στον τρόπο που εικονογραφείς το οποίο εκ πρώτης όψεως δεν παραπέμπει εύκολα κάπου ή σε ένα συμπαγές εικαστικό ρεύμα. Έχεις εντοπίσει τις επιρροές σου;
Αυτό που λες είναι πολύ τιμητικό και ευχαριστώ πολύ. Δεν ξέρω αν ακολουθώ κάποια τάση pop ή καρτούν, κομικ και η αλήθεια είναι ότι δε με έχει απασχολήσει ιδιαίτερα. Μικρός παρατηρούσα πώς ζωγραφίζουν άλλοι, και αντέγραφα: από τους μεγάλους ζωγράφους (ο πατέρας μας μάς έπαιρνε διαρκώς μαζί του σε γκαλερί και μουσεία) μέχρι άθλια σκίτσα σε περιοδικά με σταυρόλεξα. Είναι κάποιοι καλλιτέχνες, ή εικονογράφοι, που εκτιμώ – πώς το κάνουν οι άτιμοι; σκέφτομαι- αλλά που δεν τολμώ καν να προσπαθήσω να τους αντιγράψω.
Μελετάς τις εξελίξεις στις τάσεις; Άλλαξες ή αλλάζεις το στυλ σου όλα αυτά τα χρόνια που εικονογραφείς;
Παρακολουθώ τις εξελίξεις, δε θα έλεγα εντατικά, αλλά βλέπω, και νομίζω ξέρω τι γίνεται. Χάνομαι στο ίντερνετ ή σε βιβλιοπωλεία, σχεδόν αφηρημένα. Από ενδιαφέρον. Δεν ψάχνω ιδέες ή τρόπους να αλλάξω. Συχνά σκέφτομαι μακάρι να είχα την πολυτέλεια να πειραματιστώ, να δοκιμάσω πολλά.
Στα βιβλία που έχω εικονογραφήσει πάντως δεν αλλάζει ιδιαίτερα το στυλ από το ένα στο άλλο. Συνήθως τα σχέδια είναι δισδιάστατα, ή μάλλον υπάρχει έλλειψη προοπτικής- σημείων φυγής- και, στα περιγράμματα οι γραμμές είναι κλειστές. Αυτό προκύπτει από τεχνικά θέματα που έχουν να κάνουν με την επεξεργασία στον υπολογιστή ή την κοπή στο λέιζερ. Τα μάτια επίσης τα κάνω με έναν χαρακτηριστικό τρόπο, μου λένε (και το ξέρω). Πανεύκολο, φαντάζομαι τα κάνουν έτσι και άλλοι εικονογράφοι.
Στις πρώτες εκθέσεις μου όμως χρησιμοποιούσα άλλη τεχνική, μονοκονδυλιές με πενάκι και χρώμα με ακουαρέλες, πιο αρχιτεκτονική γραφή, κατά τη γνώμη μου. Και ακόμα, όταν βρω λίγο χρόνο, έτσι ζωγραφίζω.
«Μπαμπά, μπορούμε να πάρουμε σκύλο αντί για μυρμήγκι;». Το προηγούμενο βιβλίο σου. Βραχεία λίστα στον Κύκλο και κατά γενική ομολογία ένα ευρηματικό, πρωτότυπο βιβλίο. Φράση της κόρης σου όπως μας είχες εκμυστηρευτεί. Πόσο σε έχουν βοηθήσει η Μέλπω και η Λουίζα ως εικονογράφο και ως αρχιτέκτονα; Γιατί υποθέτω ότι ως άνθρωπο σε βοήθησαν σίγουρα…
Αυτό για την βραχεία λίστα που γράφεις: κανονικά δε θα έδινα ιδιαίτερη σημασία. Έχει προταθεί δουλειά μου για διάφορα- όχι πολλά- κατά καιρούς. Αλλά αν δεν κερδίσεις… Όμως εδώ, βραχεία λίστα στον κύκλο ΙΒΒΥ Ελλάδος, δεν ήταν για την εικονογράφηση, αλλά για την συγγραφή!
Πως έγινε αυτό; Εγώ δεν ήξερα να γράφω, είμαι ανορθόγραφος, στην αρχιτεκτονική σου μαθαίνουν να συνεννοείσαι με εικόνες, με σχέδια, στο σχολείο στην έκθεση ήμουν σκράπας. Υποθέτω μεγαλώνοντας όλο και κάτι μαθαίνεις. Ήταν πάρα πολύ τιμητικό, κατά κάποιον τρόπο καλύτερα που δεν κέρδισα, ίσως να είχαν πάρει αέρα τα μυαλά μου…
Για τις κόρες μου (9 και 10): Αν εξαιρέσεις κάτι φιλόδοξες κατασκευές που φτιάχνουν- κυρίως η Λουίζα- με lego που πιάνουν όλο το τραπέζι μπροστά στον καναπέ, σπίτια με αυλές με όλων των ειδών τα κατοικίδια ζώα, δεν είναι ακόμα έτοιμες να με βοηθήσουν ως αρχιτέκτονα. Ως εικονογράφο πάντως, κοιτάζω, παρατηρώ και θυμάμαι πώς ζωγραφίζουν τα παιδιά. Στο παρελθόν μάλιστα έχω εντάξει ζωγραφιές της Μέλπως σε δικές μου δουλειές. Εκεί που με έχουν βοηθήσει ιδιαίτερα πάντως, είναι στις παιδικές ιστορίες: παρατηρώ τον τρόπο που μιλάνε και σκέφτονται όταν θέλω να αποδώσω μια παιδική “φωνή” στη διήγηση (και στα δυο βιβλία που αναφέρεις) ή δανείζομαι – κλέβω- εκφράσεις τους. Από την άλλη είναι οι πρώτοι κριτές μου, τους διαβάζω τις ιστορίες και ακούω τα σχόλιά τους, τι τους άρεσε, τι δεν κατάλαβαν, κλπ. Όμως μεγαλώνουν γρήγορα, δεν είμαι έτοιμος ακόμα να γράψω ιστορίες για εφήβους.
Με την ιδιότητα του αρχιτέκτονα τι δημιουργείς ή ετοιμάζεις αυτόν τον καιρό;
Κυρίως κατοικίες, κάποιες ανακαινίσεις, άλλες νέες. Στην Αθήνα, σε νησιά. Αλλά, μετά την καραντίνα, ακόμα προσπαθούμε να βρούμε τον βηματισμό μας.
Θέλω να κλείσω με κάτι που εκκινεί αυτοαναφορικά. Ο ανιψιός μου τελείωσε την Αρχιτεκτονική. Αγαπά πολύ αυτό που σπούδασε και κάνει. Αλλά ξεκινά μόλις τώρα. Και βλέπει μπροστά του και αρκετά εμπόδια. Τι συμβουλεύεις τα νέα παιδιά που βγαίνουν τώρα ή θα βγουν αύριο στον «αρχιτεκτονικό στίβο»;
Αυτό που βλέπω, ως εργοδότης πια, είναι πως υπάρχει τεράστιος ανταγωνισμός. Και είναι πάρα πολλοί οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα. Οι σπουδές αρχιτεκτονικής είναι ίσως οι πιο ωραίες σπουδές. Ανεξάρτητα του τι θα ακολουθήσει στην πορεία. Ποτέ δεν μετάνιωσα την αρχιτεκτονική παιδεία. Η πραγματικότητα δυστυχώς κρύβει αρκετές απογοητεύσεις. Οπότε, αν δεν είσαι αφοσιωμένος/η στην αρχιτεκτονική, μπορείς να ασχοληθείς με κάτι άλλο και, πιθανότατα, πολλά από αυτά που έμαθες στο πανεπιστήμιο να μην πάνε χαμένα.
Κατά τα άλλα, για έναν νεαρό αρχιτέκτονα θα τον/την συμβούλευα, αν δεν είναι τυχερός/η να πιάσει αμέσως δουλειά, να βρει πράγματα σχετικά να κάνει. Να συμμετέχει σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, σε σεμινάρια, να ενημερώνεται, να φτιάξει ένα ωραίο πορτφόλιο, να αναζητήσει δουλειά, έστω και άνευ αποδοχών, στην αρχή. Να μην κάθεται. Γιατί συνηθίζεις. Με επιμονή και λίγη τύχη δεν πάει κανείς χαμένος, συνήθως.
[Διαβάστε τη συνέντευξη στο Elpniplex.com: https://tinyurl.com/y9d2esq4]